De tien meest universele kunstwerken van Barcelona - volgens de Barcelonezen zelf (4)

Welke tien openbare kunstwerken  in Barcelona zijn het meest universeel? Dat wilde de organisatie Capital de la Cultura Catalana weten. Meer dan 7000 Barcelonezen mailden hun favorieten. Genoeg aanleiding voor een serie posts.  Deze keer de roerige geschiedenis van het duo República en Victoria.

6. Josep Viladomat - La República (Homenage a Pi i Maragall) (1934). Plaça de Llucmajor

Een beeld met een lange geschiedenis. Pi i Maragall, Catalaan en tweede president van de kortstondige Eerste Spaanse Republiek zou al in 1915 een monument krijgen, maar onderling politiek gekrakeel en de dictatuur van Primo de Rivera verhinderde realisering. Pas met de komst van de Tweede Spaanse republiek werd het echt wat. In 1931 verscheen op het Plaça  Cinc d´Oros een buste van Pi i Maragall, gemaakt door Felip Coscolla:

Kennelijk had de president te weinig uitstraling voor het plein op de kruising van de chique Passeig de Gracia en de Diagonal. Al in 1934 werd een openbaar concours uitgeschreven voor een imposanter werk, met als gelukkige winnaar Josep Viladomat. Zijn beeld, een naakte República, belandde helemaal bovenop een als el lápiz (het potlood) gedoopte obelisk, een werk van de gemeentearchitecten Josep Vilaseca en Adolf Florensa. Pi i Maragal degradeerde; aan de voet van het potlood kreeg hij een medaillon, bedacht door Joan Pie.

De Catalaanse president Lluís Companys onthulde de bonte verzameling. Dat was op 12 april 1936, aan de vooravond van de Spaanse Burgeroorlog:

Blote borsten
Franco won die oorlog in 1939. Lluis Companys werd in 1940 gefusilleerd. Straten en pleinen kregen nieuwe namen. Het Plaça Cinc d’Oros heette voortaan Plaza de la Victoria. En talloze beelden die in Franco's ogen niet Spaans genoeg waren werden weggehaald en vaak vernietigd. Viladomats naakte dame met lauriertak verdween (samen met Pi i Maragalls medaillon) in een gemeentelijk magazijn. Ze werd vervangen door zo'n typisch Franco-symbool, een adelaar, door de Barcelonezen al snel el Gran Loro genoemd, de Grote Papegaai.

Helemaal bovenaan: el Gran Loro.

Victoria van Frederic Marès.

Onderaan de voet van de obelisk kwam wel andere dame. Ironisch genoeg was dit het beeld waarmee veelschepper Frederic Marès in 1934 de tweede prijs had gewonnen. Marès moest wel een en ander wijzigen. Die blote borsten bijvoorbeeld, dat kon in het streng-katholieke Spanje van Franco natuurlijk niet. En zo werd de vrijgevochten República een zedige Victoria, aan haar voetjes een inscriptie voor de gevallen ‘helden van het franquisme’.

De vrijgevochten República werd een zedige Victoria

Weer volgden andere tijden. Franco ging in 1975 dood en Spanje werd weer een koninkrijk. Barcelona noemde het Plaza de la Victoria naar de nieuwbakken vorst. In het Catalaans – dat mocht nu weer: Plaça Joan Carles I. Vreemd genoeg liet het gemeentebestuur Marès’ Victoria ongemoeid, al werd de inscriptie voor de dode Franco-helden een paar jaar later bedekt.

Viva la República!
Viladomats beeld ondertussen, kwam ook onder het stof vandaan. Het beeld ging zelfs op reis, naar Madrid nog wel. In 1983 figureerde het daar op de tentoonstelling Cataluña en la España moderna – ja, toen hielden Madrid en Catalonië nog een beetje van elkaar.

De medaillon voor Pi i Maragall. 

Het duurde nog tot 1990 voordat een vaste plaats werd gevonden, het Plaça de Llucmajor in de arbeiderswijk Nou Barris. Daar kwam van het duo Albert Viaplana en Helio Piñón een abstract kunstwerk te staa , als entourage voor zowel Viladomats República als de medaillon van Pi i Maragall. De vlaggenmast (?) is natuurlijk een weinig subtiele verwijzing naar het potlood op het Plaça Joan Carles I.

República

Daar gaat Victoria.

Op dat plein stond nog al die tijd Marès' Victoria. Eind 2007 nam het Spaanse parlement de Ley de Memoria Histórica (Wet op de Historische Herinnering) aan, die de slachtoffers van de burgeroorlog hulp en eerherstel moet geven. Deze wet verplicht Spaanse gemeenten onder meer om Franco-symbolen uit het openbare leven te verwijderen. In Barcelona was het beeld van Frederic Marès het allerlaatste. Op 31 januari 2011 was het zover. De socialistische burgemeester Jordi Hereu hield een kort toespraakje en daar ging Victoria. "Viva la República!", riepen de tweehonderd toeschouwers.

De Grote Papegaai was al jaren eerder uitgevlogen.

 

 Dat Victoria als laatste werd verwijderd, was, zo wist Hereu te vertellen, omdat prioriteit was gegeven aan het ruimen van beelden met een uitgesproken Franco-signatuur. Zoals het ruiterstandbeeld van de Caudillo in het kasteel op de Montjuïc. De maker: Josep Viladomat.

Het Franco-ruiterstandbeeld werd in 2008 opgeborgen in  een gemeentemagazijn.

BCN BITES - kijk voor meer nieuws over Barcelona en Catalonië op onze Facebook pagina!