Groeten uit Barcelona: Patriot Puig en de rode tirannie

De Montjuïc als Barcelona’s Acropolis. Een ode aan de oude Grieken, ingewijd met een expositie over het nieuwste wereldwonder: elektriciteit. Architect Josep Puig i Cadafalch zag het begin vorige eeuw het al helemaal voor zich.

Een plein met daarop een halfronde ruimte voor verpozing en beschaafde conversatie. Vanaf het plein vertrekt een statige boulevard met links en rechts paviljoens, getooid met de namen van de Zeven Vrije Kunsten. En aan het einde, al op de Montjuïc, het monumentale Paleis van Oude Wijsheid.

Tussen plein en paleis had Puig vier ionische zuilen gedacht. Een hommage aan Athene Nikè’s vierzuilige tempel op de Acropolis, maar vooral een reuzenversie van de Catalaanse vlag, de senyera. Vanaf achter het paleis moesten vijf gele en vier rode lichtbundels de senyera boven Barcelona uitstralen.

La Pàtria
Propaganda voor la pàtria (het vaderland), aan Puig kon je het overlaten. Zijn creaties (Les Quatre Gats, Casa Amattler, Casa Macaya et cetera) sierde hij steevast met minstens één beeltenis van Sant Jordi, de Catalaanse beschermheilige.

Josep Puig i Cadafalch (1867-1956)

De man was ook nog politicus. Kopstuk van de Lliga Regionista (de eerste Catalanistische politieke partij) en vanaf 1917 voorzitter van de Mancomunitat. Feitelijk was dat orgaan een administratieve samenbundeling van de vier Catalaanse provincies. Toch ging het om de eerste vorm van Catalaans zelfbestuur sinds die vermaledijde Philips V daar in 1714 een einde aan maakte.

Oerconservatief
De Lliga wilde onder Catalaanse leiding de Spaanse economie moderniseren. Tegelijkertijd was de partij oerconservatief en vooral een instrument van de industriële bourgeoisie en de nieuwe zakenklasse.

Een dictator is de beste garantie voor Law and Order, orakelde Lliga-ideoloog Enric Prat de la Riba eens. Een sterke man zou het volk in toom houden en de Catalaanse cultuur in staat stellen zich te ontwikkelen in pais en vree.

Half september 1923 ontvangt de Lliga dictator Miguel Primo de Rivera dan ook met open armen. De partij heeft in de jaren daarvoor aan kracht en geloofwaardigheid ingeboet. De arbeiders emanciperen zich. Hun vakbonden zijn steeds sterker en ook beter georganiseerd, vooral de CNT, de vakbond van de anarchisten. Het grootste CNT-succes is de Canadenca-staking in 1919, die leidt tot de invoering van achturige werkdag in heel Spanje.

Oorlog
Kort na deze staking wordt CNT-kopstuk Miguel Burgos doodgeschoten bij de Arc de Triomf. Het is het begin van drie jaar oorlog tussen door de werkgevers ingehuurde pistoleros en gewapende anarchisten. De strijd in de straten van Barcelona bereikt op 10 mei 1923 een dramatisch hoogtepunt. CNT-leider Salvador Segui, de grote man van de Canadenca-staking, wordt in El Raval geliquideerd. Tien minuten eerder was hij nog aan het biljarten met een bevriende arbeidsadvocaat, Lluís Companys, de latere president van Catalonië.

Enric Prat de la Riba: een dictator is de beste garantie voor Law and Order

Kortom, chaos alom. De Lliga huivert. De partij heeft Catalonië hoog in haar vaandel zijn, maar hoger staan Recht en Orde. Helemáál bovenaan: de Catalaanse zakenbelangen. En ook die hebben het zwaar te verduren. Zo dreigt de regering in Madrid dat jaar met verlaging van de importbelasting om de Spaanse burgers te verleiden meer te consumeren.

Beweging voor mannen
Aan de vooravond van Primo´s coup zou volgens sommige historici de zaak beklonken zijn in een luxe hotel in Barcelona. Primo moet daar zijn manifest van de machtsovername hebben voorgelezen aan een gezelschap Catalaanse zaken-VIP´s en Lliga-prominenten, waaronder Puig i Cadefalch. De heren stemmen gaarne in met de ‘beweging voor mannen’, zoals Primo zijn redding van het vaderland noemt. Op voorwaarde van bescherming voor de Catalaanse industrie en meer autonomie voor Catalonië.

Brothers in Arms: Alfons (links) en Miguel.

Het blijkt een grote vergissing. Op 18 september al, vijf dagen na de coup, begint de door koning Alfons XIII gesteunde Primo met zijn verspaansing van Catalonië. De Catalaanse vlag en het Catalaans als overheidstaal gaan in de ban. Een verbod op het Catalaans in het onderwijs volgt. Zelf de toch zo onschuldige sardana mag niet langer worden gedanst.

In 1925 ontbindt Primo de Rivera ook de Mancomunitat. Puig y Cadafalch is dan al lang vervangen door een stroman van Primo. Zijn job bij ‘zijn’ expositie is hij ook kwijt. Mariano de Foronda, baas van het trambedrijf en sinds 1916 markies, krijgt de zakelijke leiding. De nieuwe bouwmeester is Pere Domènech i Roura, zoon van Puig i Cadafalchs leermeester Domènech i Montaner. De ene Modernist zijn dood…

Magische Fonteinen
Uiteindelijk vindt het evenement pas plaats in 1929, als de Wereldtentoonstelling van dat jaar. Flink verspaanst uiteraard. Met een Plaza de España, een Poble Español en paviljoens met namen van Spaanse vorsten. Het allerergste voor de Catalaanse trots: de vier zuilen, het eerste wat Puig in 1919 bouwde voor de expositie, waren een jaar eerder vernietigd.

De vier zuilen in aanbouw...

Omdat Primo ze te Catalaans vond, beweren nationalisten altijd. Onzin, meent historicus Oriol Granidos, directeur van het Studiecentrum van de Montjuïc: de zuilen ontnamen het zicht op een van de latere ideeën voor de Wereldtentoonstelling, de Magische Fonteinen van Carles Buïgas. Uit de documentatie van de Wereldtentoonstelling blijkt dit volgens Granidos overduidelijk.

...en de vernietiging in 1928.

Puig i Cadafalch ging eind 1936 naar Frankrijk, kort na het uitbreken van de burgeroorlog. Op de vlucht voor de rode horden van anarchisten en communisten. Voor zijn vertrek ondertekende hij nog snel een steunbetuiging aan Franco - en met hem tal van andere Catalaanse prominenten.

Voor zijn vertrek ondertekende Puig nog snel een steunbetuiging aan Franco

Een citaat: Als Catalanen benadrukken wij dat ons land verder wil samen met de andere volkeren van Spanje, uit broederlijke liefde en vanuit het gevoel een gezamenlijke bestemming te hebben, dat allen verplicht bij te dragen met de grootst mogelijk opoffering aan de gezamenlijk taak van de bevrijding van de rode tirannie en het herstel van de grootse toekomst van Spanje.

Rode hordes
In 1942 zien we patriot Puig i Cadafalch weer in Barcelona. De rode hordes zijn verslagen. Law en Order zijn hersteld. President Lluís Companys, in 1939 naar Frankrijk gevlucht, was al eerder teruggekeerd in Barcelona. Augustus 1940 was hij door de Gestapo opgepakt en aan Franco uitgeleverd. Na een proces van 45 minuten volgde op 15 oktober zijn executie; in het kasteel op de Montjuïch. Josep Puig i Cadefalch leeft vredig door tot 1956, als president van het zeer patriottische Institut d’Estudis Catalans.

Lluís Companys in het Montjuïc-kasteel, kort voor zijn executie.

De tekst van de inscriptie op de kopieën van de zuilen luidt als volgt:
Restitutie, als een daad van historische rechtvaardigheid, van de vier zuilen omvergeworpen door de dictatuur in 1928 om hun symbolische karakter voor Catalonië 1919-2010.

Nationalistisch sentiment en historische waarheid, ze gaan maar zelden samen.

Toen................. sinds 2010.

De vier nieuwe giganten staan iets hoger dan hun voorgangers, op het - o, ironie! - Plaça del Marqués de Foronda. In 2012 volgde een tweede inscriptie:
Nationaal monument, als eerbetoon aan de patriottistische Catalaanse mannen en vrouwen van alle tijden.

Dat is dan wel weer mooi: Puig i Cadafalch blijft op de zuilen onvermeld. Historische rechtvaardigheid, kun je zeggen. Oude Wijsheid.