De legendarische Eifeltoren van Barcelona

De derde post van een trilogie over hoge gebouwen in Barcelona (voor de eerdere posts, klik hier en hier). Dit keer over een toren die telkens weer opduikt in de verhalen van Barcelona-vorsers en zij die daarvoor willen doorgaan. Een paar dagen geleden was het weer zover. Imma Santos, journaliste bij El Periódico, werd samen met haar co-auteur Aureli Vásquez door haar eigen krant geïnterviewd over La Barcelona Invisible (Het Onzichtbare Barcelona); een door beiden geschreven boek vol ´geheime verhalen´ over de Catalaanse hoofdstad. 

La Barcelona Invisible bevat zeventig van die stadsgeheimen, al hebben Imma en Aureli stof voor ´een tweede en derde boek´. Wist de interviewer bijvoorbeeld dat de Eifeltoren in Barcelona zou worden gebouwd?  Imma vroeg het ´met een ondeugende glimlach, die vast en zeker nog veel meer geheimen verborg´.

Niet zo...

Dat Eiffeltorenverhaal is snel verteld. Gustave Eiffel zou zijn beroemde project hebben aangeboden aan de organisatoren van de Wereldtentoonstelling van 1888 in Barcelona. Dezen wezen zijn aanbod echter af, als zijnde te duur en ook nog eens niet passend bij de stad. Waarop de toren in Parijs werd gebouwd, als entree voor Wereldtentoonstelling van 1889. Barcelona moest het een jaar doet met een Arc de Triomf (nee, geen kopie van die in Parijs) als hoofdingang van zijn tentoonstelling.

Google

Een mooi verhaal, maar geheim? Google ´torre Eifel´ en ´Barcelona´ en je krijgt een paar pagina´s met websites en blogs waarop het verhaal staat. Bij een bezoek aan Barcelona vorig jaar zei een van Eiffels erfgenamen niet te twijfelen aan de juistheid ervan. Met bewijzen of argumenten kwam deze Philippe Couperie-Eiffel echter niet.

Lluís Permanyer zal hij in ieder geval niet overtuigd hebben. De erkende Barcelona-specialist en auteur van meerdere prijswinnende boeken over de stad schreef in 2009 in La Vanguardia een artikel over deze urban legend. Elk bewijs voor het verhaal ontbreekt,  concludeerde Permanyer.  En passant wees hij op een plan voor een Franse toren voor Barcelona, waarvoor dat wél het geval is. Een toren ontworpen door de uit Toulouse afkomstige J. Lapierre.  ´Slechts´ 210 meter en  geheel opgetrokken uit hout.   

Eind november 1886  bezocht de Franse architect Barcelona, om de mogelijke locatie van zijn toren te beoordelen.  La Vanguardia was erbij.  Op 30 november besloot de krant zijn berichtgeving over het bezoek als volgt:  
Het is dus reeds een feit dat Barcelona de primeur zal hebben van een gigantisch werk, in zijn soort veruit superieur tot nu toe, en dat waarschijnlijk alleen geëvenaard zal worden door de grote Eiffeltoren, bestemd voor de Wereldtentoonstelling van Parijs in 1889.
 
Eiffels toren wordt dus wel genoemd, maar elke verwijzing naar een eerder aanbod aan Barcelona ontbreekt.  Een link die de auteur van het artikel ongetwijfeld had vermeld, indien zo´n aanbod bekend was geweest.  

Datering

Dan is er nog het probleem van de datering. Op  8 november 1884 liet de Franse minister van Handel liet weten positief te staan tegenover een Wereldtentoonstelling in zijn land. Pas daarna kocht Eiffel van zijn assistenten Nouguier y Koechlin - de eigenlijke bedenkers van de toren- alle eigendomsrechten van het patent op de toren, inclusief die voor het buitenland.  Dat laatste was niet nodig, wat op 12 juni 1885 al keurde de Franse vereniging van Civiele Ingenieurs Eiffels project goed (op wat details na), waarmee een belangrijk mogelijk obstakel op weg naar de bouw in de Franse hoofdstad was genomen. Op dat moment moest in Barcelona het contract met Eugenio R. Serrano Casanova,  de initiatiefnemer van de locale Wereldtentoonstelling, nog getekend worden! Dat gebeurde zes dagen later, op 18 juni. Waarom, stelt ook Lluís Permanyer in zijn La Vanguardia-artikel, zou Eiffel naar Barcelona zijn gestapt met zijn toren,  op een moment dat lang niet zeker was dat die tentoonstelling er ook echt zou komen?

Kortom: Eiffel kán zijn toren aan Barcelona hebben aangeboden, maar echt waarschijnlijk is het niet – wat zijn erfgenamen ook mogen beweren. En áls hij het al heeft gedaan, dan sneaky - het echte geheim van de Barcelonese Eiffeltoren.  Zo niet, dan had de Catalaanse pers van die tijd over het plan geschreven.
 

...maar zo.

Broodjeaapverhaal

Geen Eifeltoren dus in Barcelona. En evenmin een Lapierre-toren, noch een vergelijkbaar bouwsel van zijn Catalaanse mededinger Pere Falqués (onder meer ontwerper van de vaak aan Gaudí toegeschreven banklampen op de Passeig de Gràcia). Barcelona had de grootste problemen om de financiën voor de Wereldtentoonstelling rond te krijgen. Voor een dure toren brak eenvoudigweg het geld.
 
Uiteindelijk werd dus de relatief bescheiden Arc de Triomf de entree van de Barcelonese Wereldtentoonstelling. Overigens zijn ook met dit bouwwerk de nodige legendes verbonden.  De opvallendste:  architect Josep Vilaseca vreesde dat zijn triomfboog zou instorten, op het moment dat de steigers zouden worden weggehaald. Zéér waarschijnlijk een broodjeaapverhaal. 

En echt honderd procent onzin: wat  de Nederlandse Wikipedia schrijft over de oorspronkelijke locatie van de boog.

De Wereldtentoonstelling van 1888, op de achtergrond de Arc de Triomf. Op dezelfde plaats als nu.