Hoe in Barcelona twee heiligen één werden

Of Pau Gil (1816-1896) van de herenliefde was? De geschiedenis zegt er niets over. Een groot vrouwenliefhebber was hij hoogstwaarschijnlijk niet. Zijn armenziekenhuis voor Barcelona zou alléén voor mannen zijn. Als vrouwen toch echt moesten, dan op een gescheiden afdeling met dito ingang. Het ziekenhuis diende verder voldoen aan de laatste eisen wat betreft hygiëne en verzorging. 

De rijke vrijgezel laat het in 1892 allemaal netjes optekenen in zijn testament. Een moderne instelling moest het worden, met een aparte chirurgische afdeling, veel ruimte voor de patiënten en met tuinen waar ze weer op krachten konden komen. Ook de naam wordt testamentair vastgelegd: Sant Pau.

Pau Gil

Gils grote voorbeeld is het Hôtel-Dieu ziekenhuis in Parijs, de stad waar hij al sinds zijn zeventiende woont. Vanuit de Franse hoofdstad bestiert hij zijn Spaanse zaken (mijnen, spoorwegen, schepen). In Parijs zelf staat de familiebank, de in 1846 door zijn broer opgerichte Banca Gil. De opheffing van deze instelling moet na zijn dood het kapitaal vrijmaken voor Gils ziekenhuis. Let wel, het geld is, zo staat in zijn testament, slechts bestemd voor de grond en de bouw. Na voltooiing, en niet eerder, moet het complex worden aangeboden aan de gemeente Barcelona, of elk ander instituut dat de permanente verzorging van de ‘onfortuinlijken’ kan garanderen.




Vermoeidheid 
 Ga er maar aan staan als executeurs. Een van hen geeft er dan ook al vroeg de brui aan, door eerder dan onze man zelf te overlijden. En na Gils heengaan in 1896 beroept executeur nummer twee zich op zijn hoge leeftijd en slechte gezondheid. Uiteindelijk nemen twee zonen van beide heren de zaak over. 

Vijf jaar later is van het ziekenhuis nog geen steen gelegd.

Vijf jaar later zijn we één afgekeurd bouwterrein (in Sarrià), één afgewezen architect (Josep Domènech i Estapà) en meerdere, elkaar tegensprekende, adviesraden verder. Van het ziekenhuis is nog geen steen gelegd. De executeurs vertonen ernstige sporen van vermoeidheid. Voorbijgaand aan Pau Gils wens besluiten ze alvast mogelijke partners te benaderen. De armlastige gemeente Barcelona aarzelt. Het Hospital de la Santa Creu niet. Het oude (sinds 1401) ziekenhuis in El Raval is hard toe aan een grotere en moderne behuizing. Een geschikt bouwterrein bezit het Santa Creu al. Een flinke lap grond in de nog grotendeels braakliggende Eixample, vlakbij de plek waar Antoni Gaudí al een klein decennium bouwt aan zijn Sagrada Família. 

Het bouwterrein in 1902. Op de achtergrond de Sagrada Família.

Korte lijnen 
Nu nog een architect. Ook die wordt snel gevonden: Lluis Domènech i Montaner, géén familie van de afgewezen Josep Domènech. Al zijn de lijnen wel erg kort. Want naast architect is Lluis Domènech politicus en in die hoedanigheid prominent lid van de nationalistische partij Lliga Regionalista. Nu wil het ‘toeval’ dat een aantal adviseurs van het ziekenhuisproject dit ook is. De belangrijkste is de medicus Robert Bartomeu, voormalig burgemeester van Barcelona. De zaak is snel beklonken. In 1904 zal Domènech ‘Doctor Robert’ eren met het concept voor diens monument. Als dank voor de opdracht.
 

Het originele plan van Domènech i Montaner.

 Domènech ontwerpt één gezamenlijk project voor beide ziekenhuizen. Een totaalplan voor 48 verschillende paviljoens. Hij begint met de Sant Pau paviljoens. Dat houdt niet alleen de executeurs tevreden, de architect is zo ook verzekerd van (Pau Gils) geld. Dat moet hij bij de bouw van het Santa Creu nog maar afwachten. 
 

Het Sant Pau ziekenhuis in aanbouw.

 In 1912 is het Sant Pau klaar. Een hoofdgebouw plus gescheiden gebouwen voor mannen en vrouwen. In totaal tien paviljoens:

Tijdens de bouw is de discussie over de toekomstige bedrijfsvoering gewoon doorgegaan. De executeurs zijn nu echt uitgeput. Op 25 april 1913 dragen ze alle rechten over aan het Santa Creu ziekenhuis. Voortaan zijn de twee ziekenhuizen formeel één, onder een nieuwe naam: Hospital de la Santa Creu i de Sant Pau. Van de Santa Creu paviljoens verrijzen er door geldgebrek uiteindelijk maar zes, waarvan vijf na de dood van Domènech (1923). Diens zoon Pere Domènech i Roura bouwt ze, en wijkt daarbij behoorlijk af van het originele ontwerp van vader Domènech.


Volksmond

Dankzij het legaat van de bankier Pau Gil werd op 15 januari 1902 de eerste steen gelegd van het nieuwe gebouw. Aan de oude naam van Santa Creu werd die van Sant Pau toegevoegd, uit respect voor de wens van zijn weldoener.

Aldus de tekst op de website van het ziekenhuis. Hetzelfde verhaal lees je op talloze andere plekken. Pau Gil en de waarheid gaan kennelijk moeilijk samen. Zelfs zijn buste bij de hoofdingang van het ziekenhuis heeft er last van. Deze staat op naam van Eusebi Arnau, maar is voor 99 procent gemaakt door diens toenmalige assistent Frederic Marès. Arnau deed slechts de finishing touch. 

Er bestaat echter zoiets als gerechtigheid: in de Barcelonese volksmond heet het ziekenhuis Sant Pau.


 

 De buste van Pau Gil bij de hoofdingang.

 


Het Hospital de la Santa Creu i Sant Pau verhuisde in 2009 naar een nieuw gebouw aan de noordkant van het terrein (ruimte genoeg). Het oude ziekenhuiscomplex wordt sindsdien gerestaureerd en geleidelijk omgevormd tot een internationale onderzoekcampus. In de modernistische paviljoens van Lluis Domènech i Montaner zitten inmiddels al meerdere instellingen, waaronder het European Forest Institute. 

 Het complex, sinds 1997 Werelderfgoed, is vanaf 25 februari tot 16 maart gratis te bezichtigen, dagelijks van 11.00 uur -18.00 uur. Carrer St. Antoni M. Claret 167. Metro: Sant Pau/Dos de Maig (L 5) en Guinardó/Hospital de Sant Pau (L4).



 BCN BITES - kijk voor meer nieuws over Barcelona en Catalonië op onze Facebook pagina!