We rijden er heel vaak over, tijdens onze Barcelona Revisited fietstours: Plaça de Tetuan. Een cirkelvormig plein op de drukke kruising van de Gran Vía en de Passeig de Sant Joan. Het plein zelf stelt niet veel voor en het kolossale monument midden op het plein is evenmin een schoonheid. Een gigantische natuurstenen sokkel, met daarop een nogal protserige beeldengroep in brons. Wat het monument en daarmee het plein echter interessant maakt, is het verhaal erachter.
Hevige protesten
Het monument is een eerbetoon aan een illustere Catalaanse held, meestal kortweg Doctor Robert genoemd. Deze Bartomeu Robert i Yarzábal (1842-1902) werd geboren in Mexico, maar zijn familie van vaderskant kwam uit de Catalaanse badplaats Sitges, even onder Barcelona. Terug in het land van zijn voorvaderen maakte Robert in Barcelona carrière als arts en wetenschapper. Op 14 maart 1899 werd hij benoemd tot burgemeester van de stad.
Kort daarvoor had Spanje de geldverslindende oorlog met Cuba en de VS verloren. Om de lege schatkist aan te vullen, legde de Spaanse regering in 1899 een belastingverhoging op aan de middenstand en de industriesector van het land. Met hevige protesten als gevolg. In Barcelona wierp de nieuwbakken burgermeester Robert zich op als leider van het verzet. Hij weigerde de extra belasting te innen en trad op 20 oktober zelfs vrijwillig af.
In 1901 zien we onze held terug als eerste president van de nationalistische Lliga Regionalista. De Lliga was de belangrijkste politieke partij in Catalonië tot 1923, het jaar waarin Miguel Primo de Rivera dictator van Spanje werd. Namens de Lliga kwam Robert als lid van het Spaanse parlement op voor de belangen van Catalonië. Ook was hij lid van de prestigieuze Societat Econòmica Barcelonesa d´Amics del País, een nog altijd bestaande club van vooraanstaande Barcelonezen die zich inzet voor de economische welvaart in Barcelona en Catalonië.
Catalaanse ziel
Kortom: een echte strijder voor Catalonië, deze Robert, die op 10 april 1902 overleed. “Verdient Robert een monument?” schreef niettemin de Catalaanse krant La Vanguardia bijna 2 jaar later, in februari 1904. Een paar weken daarvoor was op de Plaça de la Universitat de eerste steen gelegd voor juist zo´n bouwwerk. De vraag was een retorische, want La Vanguardia gaf zelf het antwoord: “Niet als genie, niet als held, niet als zuivere Expressie van de Catalaanse ziel.” Daar kon de arme oud-burgervader het mee doen, al ging de bouw van ‘zijn’ monument natuurlijk gewoon door.
Was Robert volgens La Vanguardia te weinig puur Catalonië, zijn monument maakt dat meer dan goed. Geen wonder, met de modernist Josep Llimona (1864-1934) als beeldhouwer en zijn stijlgenoot Lluís Domenèch (1850-1923) als bedenker van het concept. De fanatieke nationalist Domenèch was behalve als architect ook lange tijd als politicus actief, onder meer in de Lliga Regionalista. Tekenend is dat hij deze partij eind 1904 verliet, als zijnde niet radicaal genoeg. Domenèch kreeg voor zijn concept van het Robert-monument ook nog eens ´spiritueel advies´ van de Catalaanse Dichter des Vaderlands, Jacint Verdaguer. Diens L’Atlàndita (De Atlantis) uit 1873 werd gezien als dé verwoording van het Catalaanse volksgevoel, samen met het nationale volkslied Els Segadors (De maaiers).
Verbeeldingskracht
Naast andere noeste werkers vinden we dan ook een maaier terug in het beeld voor Robert, plus figuren van de geest, waaronder een priester en een dichter. Samen vormen ze een perfecte verbeelding van de Catalaanse volksziel. Of liever: een verbeelding daarvan zoals veel Catalanen die zelf graag zien, namelijk een balans tussen nuchterheid en bevlogenheid, tussen aardsheid en verbeeldingskracht.
Roberts achtergrond als heler komt er vervolgens toch wat bekaaid an af . We zien een aantal vrouwen die kinderen troosten. Helemaal bovenaan zoekt een vrouw op haar beurt troost bij de buste van Robert, zo lijkt het. Onze man heeft daar duidelijk geen boodschap aan. Sereen staart hij voor zich uit. Maar ook dat is typisch Catalaans: emoties houd je als het even kan binnenboord. Pas op héél bijzondere momenten – belangrijke overwinningen van Barça voorop – laat je je gaan.
Symbool
Het beeldhouwwerk werd al snel na de onthulling op 13 november 1910 een symbool van het Catalaans nationalisme. En dus moest het in 1940 op last van dictator Franco vernietigd worden. Burgemeester Miquel Mateu, verder een loyaal volgeling van Franco, liet de kolos echter netjes afbreken, om het vervolgens veilig op te bergen. “Iedereen keek in stilte toe hoe het monument voor doctor Robert van de beeldhouwer Josep Llimona steen voor steen werd afgebroken”, noteerde een ooggetuige, de Catalaanse schrijver Joan Triadú, in zijn dagboek. “Het monument heeft men niet durven opblazen, maar ons ideaal wel.”
Decennialang leek het monument voorgoed verloren. Velen namen aan dat het brons een andere bestemming had gekregen, en dat het steen was weggegooid. Totdat in Franco´s sterfjaar 1975 een letterenstudent, bezig met een scriptie over Josep Llimona, de bronzen figuren opspoorde in een opslagplaats aan de Carrer de Wellington. De stenen bleken vervolgens te liggen in een gemeentelijk magazijn in de Carrer de Ciervo.
Kolos
Na Franco´s dood keerden veel verbannen beelden van Catalaanse helden in rap tempo terug in de straten van Barcelona, vaak op hun oude vertrouwde plek. Met Roberts monument liep het wat anders. Terugplaatsing op de Plaça de la Universitat was vanwege de metrobouw ter plekke ´technisch onmogelijk´. En vindt maar eens een andere geschikte plek voor zo´n kolos. Pas in 1979 werd gekozen voor de Plaça de Tetuan. Weer zes jaar later, op 11 mei 1985, kon het monument eindelijk op z´n nieuwe plek worden onthuld. Dat gebeurde uiteraard door de toenmalige burgemeester van Barcelona, Pasqual Maragall.
Overigens deed Maragall de onthulling samen met het Spaanse koningspaar. Of all people, zou je bijna zeggen. Al verwijst ook de naam van het plein veel meer naar een Spaans dan naar een Catalaans verleden. Tetuan is immers de stad in Marokko waar Spanje de vijand een beslissende nederlaag toebracht in de Spaans-Marokkaanse oorlog (1859-1860). Onder leiding van de Catalaan Juan Prim en met hulp van Catalaanse vrijwilligers, dat dan weer wel.
Hevige protesten
Het monument is een eerbetoon aan een illustere Catalaanse held, meestal kortweg Doctor Robert genoemd. Deze Bartomeu Robert i Yarzábal (1842-1902) werd geboren in Mexico, maar zijn familie van vaderskant kwam uit de Catalaanse badplaats Sitges, even onder Barcelona. Terug in het land van zijn voorvaderen maakte Robert in Barcelona carrière als arts en wetenschapper. Op 14 maart 1899 werd hij benoemd tot burgemeester van de stad.
Kort daarvoor had Spanje de geldverslindende oorlog met Cuba en de VS verloren. Om de lege schatkist aan te vullen, legde de Spaanse regering in 1899 een belastingverhoging op aan de middenstand en de industriesector van het land. Met hevige protesten als gevolg. In Barcelona wierp de nieuwbakken burgermeester Robert zich op als leider van het verzet. Hij weigerde de extra belasting te innen en trad op 20 oktober zelfs vrijwillig af.
In 1901 zien we onze held terug als eerste president van de nationalistische Lliga Regionalista. De Lliga was de belangrijkste politieke partij in Catalonië tot 1923, het jaar waarin Miguel Primo de Rivera dictator van Spanje werd. Namens de Lliga kwam Robert als lid van het Spaanse parlement op voor de belangen van Catalonië. Ook was hij lid van de prestigieuze Societat Econòmica Barcelonesa d´Amics del País, een nog altijd bestaande club van vooraanstaande Barcelonezen die zich inzet voor de economische welvaart in Barcelona en Catalonië.
 |
| Het Doctor Robert-monument op de Plaça de la Universitat |
Kortom: een echte strijder voor Catalonië, deze Robert, die op 10 april 1902 overleed. “Verdient Robert een monument?” schreef niettemin de Catalaanse krant La Vanguardia bijna 2 jaar later, in februari 1904. Een paar weken daarvoor was op de Plaça de la Universitat de eerste steen gelegd voor juist zo´n bouwwerk. De vraag was een retorische, want La Vanguardia gaf zelf het antwoord: “Niet als genie, niet als held, niet als zuivere Expressie van de Catalaanse ziel.” Daar kon de arme oud-burgervader het mee doen, al ging de bouw van ‘zijn’ monument natuurlijk gewoon door.
Was Robert volgens La Vanguardia te weinig puur Catalonië, zijn monument maakt dat meer dan goed. Geen wonder, met de modernist Josep Llimona (1864-1934) als beeldhouwer en zijn stijlgenoot Lluís Domenèch (1850-1923) als bedenker van het concept. De fanatieke nationalist Domenèch was behalve als architect ook lange tijd als politicus actief, onder meer in de Lliga Regionalista. Tekenend is dat hij deze partij eind 1904 verliet, als zijnde niet radicaal genoeg. Domenèch kreeg voor zijn concept van het Robert-monument ook nog eens ´spiritueel advies´ van de Catalaanse Dichter des Vaderlands, Jacint Verdaguer. Diens L’Atlàndita (De Atlantis) uit 1873 werd gezien als dé verwoording van het Catalaanse volksgevoel, samen met het nationale volkslied Els Segadors (De maaiers).
 |
| foto: Jordi Ferrer |
Naast andere noeste werkers vinden we dan ook een maaier terug in het beeld voor Robert, plus figuren van de geest, waaronder een priester en een dichter. Samen vormen ze een perfecte verbeelding van de Catalaanse volksziel. Of liever: een verbeelding daarvan zoals veel Catalanen die zelf graag zien, namelijk een balans tussen nuchterheid en bevlogenheid, tussen aardsheid en verbeeldingskracht.
Roberts achtergrond als heler komt er vervolgens toch wat bekaaid an af . We zien een aantal vrouwen die kinderen troosten. Helemaal bovenaan zoekt een vrouw op haar beurt troost bij de buste van Robert, zo lijkt het. Onze man heeft daar duidelijk geen boodschap aan. Sereen staart hij voor zich uit. Maar ook dat is typisch Catalaans: emoties houd je als het even kan binnenboord. Pas op héél bijzondere momenten – belangrijke overwinningen van Barça voorop – laat je je gaan.
Symbool
Het beeldhouwwerk werd al snel na de onthulling op 13 november 1910 een symbool van het Catalaans nationalisme. En dus moest het in 1940 op last van dictator Franco vernietigd worden. Burgemeester Miquel Mateu, verder een loyaal volgeling van Franco, liet de kolos echter netjes afbreken, om het vervolgens veilig op te bergen. “Iedereen keek in stilte toe hoe het monument voor doctor Robert van de beeldhouwer Josep Llimona steen voor steen werd afgebroken”, noteerde een ooggetuige, de Catalaanse schrijver Joan Triadú, in zijn dagboek. “Het monument heeft men niet durven opblazen, maar ons ideaal wel.”
“Het monument heeft men niet durven opblazen, maar ons ideaal wel”
Decennialang leek het monument voorgoed verloren. Velen namen aan dat het brons een andere bestemming had gekregen, en dat het steen was weggegooid. Totdat in Franco´s sterfjaar 1975 een letterenstudent, bezig met een scriptie over Josep Llimona, de bronzen figuren opspoorde in een opslagplaats aan de Carrer de Wellington. De stenen bleken vervolgens te liggen in een gemeentelijk magazijn in de Carrer de Ciervo.
Kolos
Na Franco´s dood keerden veel verbannen beelden van Catalaanse helden in rap tempo terug in de straten van Barcelona, vaak op hun oude vertrouwde plek. Met Roberts monument liep het wat anders. Terugplaatsing op de Plaça de la Universitat was vanwege de metrobouw ter plekke ´technisch onmogelijk´. En vindt maar eens een andere geschikte plek voor zo´n kolos. Pas in 1979 werd gekozen voor de Plaça de Tetuan. Weer zes jaar later, op 11 mei 1985, kon het monument eindelijk op z´n nieuwe plek worden onthuld. Dat gebeurde uiteraard door de toenmalige burgemeester van Barcelona, Pasqual Maragall.
Overigens deed Maragall de onthulling samen met het Spaanse koningspaar. Of all people, zou je bijna zeggen. Al verwijst ook de naam van het plein veel meer naar een Spaans dan naar een Catalaans verleden. Tetuan is immers de stad in Marokko waar Spanje de vijand een beslissende nederlaag toebracht in de Spaans-Marokkaanse oorlog (1859-1860). Onder leiding van de Catalaan Juan Prim en met hulp van Catalaanse vrijwilligers, dat dan weer wel.
