 |
| Barricades aan El Paral·lel, 19 juli 1936 |
Catalaanse Oase
In Catalonië is het de maanden voor de staatsgreep
relatief rustig gebleven. Voor een deel doordat de Lliga Catalana, de
grote rechtse Catalaanse partij, geen poging doet om het vuur op te stoken en
niet betrokken is bij de staatsgreep. Een andere reden is het proces van
reorganisatie waarin de CNT, de anarchistisch vakbond, op dat momento is verwikkeld.Natuurlijk was deze 'Catalaanse Oase' relatief. In Barcelona was op de dag van de coup zelfs nog een grimmige tramstaking aan de gang. De stad had in 1936 ongeveer ruim een miljoen inwoners en was de enige industriële metropool in Spanje. Haar industriële basis was complex. Textiel was de basis, maar het aandeel van de zware industrie was aanzienlijk. In Barcelona werd bijvoorbeeld de luxe Hispano Suiza auto's gebouwd, en bijna alle Spaanse locomotieven kwamen uit de Maquinista fabriek in Barceloneta. Het was een stad die sterk was doordrongen van de moderne tijd en de populaire 20e-eeuwse cultuur, met een relatief grote liberale middenklasse - maar ook een stad van grote arbeidersbuurten met miserabele leefomstandigheden.
 |
| Barcelona was in de jaren dertig al een moderne stad. Bar Popeye aan de Carrer Balmes, 1937. |
Geheime comités
De ochtend van zaterdag 18 juli, met de zomerhitte al
voelbaar in de straten, bereikt het nieuws van de gebeurtenissen in Marokko
Barcelona, hoewel de censuur de publicatie ervan verbiedt. Solidaridad Obrera,
de krant van de CNT, mag het nieuws niet brengen, omdat dit, zo luidt het
argument, een ‘belediging’ van de strijdkrachten zou zijn.
Voor de CNT komt de militaire opstand niet onverwachts.
Al in oktober 1934 installeerde de vakbond geheime comités in alle Barcelonese wijken. Elk
comité bestond uit zes leden, allen met welomschreven taken. Deze groepen vormen
de kernen van de groepen arbeiders die in juli 1936 bij het uitbreken van de burgeroorlog worden gemobiliseerd.
Overvallen |
| Schietende soldaten die zich in een gebouw verschanst hebben. |
In de dagen voor de staatsgreep hebben de anarchisten al hun geheime voorraden handvuurwapens tevoorschijn
gehaald. Op 18 juli, de dag van de coup, gaan ze een flinke stap
verder. Groepen arbeiders overmeesteren individuele politieagenten en grijpen
hun geweren. Ook zijn er inbraken in de wapenwinkels van de stad. In de
haven overvallen de anarchisten afgemeerde schepen en maken daarbij zo'n tweehonderd vuurwapens buit.
Intussen roepen de CNT en de UGT (de socialistische vakbond) een gezamenlijke algemene
staking in heel Spanje uit, als protest tegen de staatsgreep.
In de dagen voor de staatsgreep halen de anarchisten hun geheime voorraden wapens tevoorschijn
In de namiddag van 18 juli gaat een grote groep CNT-leden
naar de Generalitat (de Catalaanse regering) op het Plaça de Sant Jaume en eist
wapens om de stad te redden. De Generalitat - bang voor de komende staatsgreep,
maar zeker ook voor de anarchistische revolutionairen – weigert. Arbeiders die
wapens dragen worden die zaterdag zelfs gearresteerd. Wanneer het dramatisch
nieuws over de voortgang van de staatsgreep in Sevilla en elders Barcelona
bereikt, opent een aantal sympathieke Republikeinse officieren van het leger
’s avonds wel een klein wapenarsenaal voor de CNT.
Eigen plan |
| Ronda de Sant Pau, 19 juli 1936 |
De Generalitat is bezig met een eigen plan om de
staatsgreep neer te slaan. De Catalaanse regering beschikt over ongeveer duizend
Guardias de Assalto (de nieuwe Republikeinse ordepolitie), naast tweehonderd
Mossos d'Esquadra, de eigen Catalaanse politie. Die zaterdagmiddag gaat president Lluís Companys van het Generalitatspaleis naar het hoofdbureau van
politie aan de Via Laietana, om van daaruit de operaties te coördineren.
De straatjes van de volksbuurten zijn vol met mannen en
vrouwen. Waarschijnlijk slapen weinigen tijdens die lange, hete nacht.
President Companys maakt om twee uur in de ochtend een wandeling over de
Rambla. Llano de la Encomienda, de loyale Republikeinse legeraanvoerder, meldt
aan Companys dat garnizoenen van de stad kalm zijn. In Barcelona zijn op dat
moment negen- tot tienduizend soldaten gestationeerd, het overgrote deel van de
Spaanse strijdkrachten in Catalonië. Ze zitten grotendeels in garnizoenen aan
rand van de stad (Sant Andreu, Pedralbes), de rest bevindt zich in kleinere kazernes dichter bij
het centrum (waaronder Drassanes).
Dubbel rantsoen rum
Een paar uur
later, rond vier uur die zondagochtend 19 juli worden de dienstplichtige
soldaten gewekt door hun officieren. Het plan is dat de troepen zich verzamelen
op het Plaça de Catalunya om van daar uit sleutelgebouwen (het Telefónica-gebouw aan
het plein, het regeringspaleis en het stadhuis aan het Plaça de Sant Jaume,
radiostations, etc.) te bezetten. Als de stad onder controle is, zal generaal
Manuel Goded zich bij hen voegen. Deze moet eerst nog de opstand op Mallorca
en Ibiza leiden, alvorens naar Barcelona te vliegen.
De soldaten krijgen een dubbel rantsoen rum en gaan naar
buiten. Waar ze uiteraard gezien worden door CNT-spionnen. Om vijf uur klinken
alle sirenes van de fabrieken en in de haven. Dit is het sein. Vijftienhonderd
tot tweeduizend militanten en arbeiders gaan de straat op. Kasseien worden uit
de straten gerukt om barricades mee te bouwen, een effectief verdedigingsmiddel
tegen lichte artillerie, weten ouderen nog van de Tragische Week in 1909.
President Lluís Companys maakt op Barcelona Radio de staatsgreep bekend,
terwijl de Generalitat haar politie de straat opstuurt.
Bijna onmiddellijk worden de militaire rebellen
aangevallen door arbeidersmilities en de politie. Vanaf gebouwen worden granaten
gegooid en beschieten sluipschutters de soldaten. Ook zijn er
meerdere virtuele zelfmoordaanslagen. Vrachtauto’s bijvoorbeeld, die op volle
snelheid op de colonnes inrijden.  |
| Kasseien worden uit de straten gerukt om barricades mee te bouwen. |
Anarchisten vechten schouder-aan-schouder met communisten en Catalanisten
Lang niet alle soldaten zijn de kazernes uitgekomen en velen deserteren tijdens de gevechten, hun wapens achterlatend, die vervolgens worden opgepakt door arbeiders. Daardoor raken in de loop van de ochtend steeds meer arbeiders bewapend. Ideologische verschillen tellen even niet. Anarchisten vechten schouder-aan-schouder met communisten en Catalanisten. Politiemensen breken uit het gelid en verbroederden zich met de CNT-arbeiders.
 |
| Een Guardia Civil krijgt van een militielid een armband: 'Trouw aan de Republiek'. |
Vroeg in de middag wordt duidelijk dat de coup is
mislukt. De Guardia Civil kiest om twee uur de kant van de Republiek. Tegen de
avond zijn nog maar een paar plekken in handen van de rebellen. Generaal Goded
wordt kort na aankomst in Barcelona gearresteerd en maakt, gedwongen door Lluís
Companys, op Radio Barcelona de overgave bekend:
"Het lot heeft tegengewerkt, en ik ben gevangengenomen, om welke reden ik u allen die mij hebben gevolgd van uw verplichtingen ontslaat.”
 |
| Generaal Goded na zijn arrestatie in Barcelona |
"Het lot heeft tegengewerkt, en ik ben gevangengenomen, om welke reden ik u allen die mij hebben gevolgd van uw verplichtingen ontslaat.”
 |
| De Guardia Civil arresteert rebellerende militairen. |
De uitzending heeft en grote impact op de Republikeinse
moraal in heel Spanje. In Madrid schalt Godeds overgavetoespraak door de
luidsprekers, afgewisseld met het overwinningsnieuws uit Barcelona.
Die zondagavond worden de kazernes - tegen die tijd
slecht verdedigd - bestormd door anarchistische milities, geholpen door
dienstplichtige militairen. Gedeeltelijk gebeurt dat om meer wapen in handen te
krijgen, om daarmee de laatste rebelse bolwerken te kunnen verslaan. De
anarchisten maken ongeveer dertigduizend wapens buit, vooral in het Sant Andreu
garnizoen. Veel wapens worden vervolgens vanaf vrachtwagens uitgedeeld aan de
bevolking in de volkswijken.
In Barcelona was dit een van de belangrijkste momenten van de oorlog. Plotseling was de werkende klasse, tot de tanden toe gewapend, en daarmee in staat tot het meest opmerkelijke anarchistische experiment in de wereldgeschiedenis.
In Barcelona was dit een van de belangrijkste momenten van de oorlog. Plotseling was de werkende klasse, tot de tanden toe gewapend, en daarmee in staat tot het meest opmerkelijke anarchistische experiment in de wereldgeschiedenis.
 |
| Uitdeling van buitgemaakte wapens onder de arbeiders. |
De mythe van het 'Volksleger'
In de strijd vielen aan beide zijden in totaal 450 gewonden en tweeduizend gewonden. De meesten waren arbeiders.
BCN BITES - kijk voor meer nieuws over Barcelona en Catalonië op onze Facebook pagina!
Barcelona Revisited - bijzondere fiets- en wandeltours door Barcelona
Geen opmerkingen:
Een reactie posten