Terugblik op de Montjuïc: Barcelona 1939-1945

Gisteren was het 75 jaar geleden dat Franco´s troepen Barcelona binnen marcheerden.
 In het kasteeel op de Montjuïc is t/m  30 juni een tentoonstelling te zien over de periode 1939-1945, de jaren van de ergste Franco-terreur. Naar aanleiding daarvan hieronder een repost van ons bericht over een min of meer identieke  tentoonstelling. vorig jaar in het Gemeentelijk fotoarchief van Barcelona:

Defilé per fiets van Franco´s soldaten door de straten van Barcelona.  (Foto: AFB)

Barcelona en postguerra, 1939-1945  heet een net geopende expositie in het Gemeentelijk fotoarchief van Barcelona (update 27/01/14:  de Montjuïc-expositie heeft een identieke titel).
Zo´n titel doet altijd wat vreemd aan in niet-Spaanse ogen, gewoon aan het 40-45 van Wereldoorlog Twee. 

Feitelijk klopt de benaming; op 1 april 1939 verklaarde Franco de Spaanse burgeroorlog voor geëindigd. 
Wat volgde was echter geen vrede. Het nieuwe regime wilde niets minder dan de totale eliminatie van het Rode verzet. Honderdduizenden Republikeinen belandden in gevangenissen en in primitieve concentratiekampen op het Spaanse plattenland. Volgens officiële cijfers zaten eind 1940 270.000 mensen gevangen. Een aantal dat in de twee jaar daarna terugliep, zij het alleen door de daden van Dokter Dood; tienduizenden stierven als gevolg van honger, ziekten en executies. 

Franco zag in de Republiek en haar ´anti-nationalisme´, ´anti-katholicisme´ en  ´omhelzing van buitenlandse ideologieën´ de ultieme afwijking van het ware pad van zijn Movemiento ( Beweging). Dat pad was een weg terug, een terugkeer naar een (geïdealiseerd) verleden, het verenigde Spanje van Ferdinand en Isabel, de katholieke koningen. 

Gloriosa Cruzada
Het belangrijkste juridische wapen van deze Gloriosa Cruzada (Glorieuze Kruistocht) was door de Nationalistische oorlogsregering al op 9 februari 1939 gelanceerd: de Ley de Responsabilidades Políticas (Wet van Politieke Verantwoordelijkheden). Elke actie die ´de voorziene en historisch onvermijdelijke triomf van het Nationalisme´ belemmerde was voortaan ´crimineel´. Ook onderscheidde de wet twee soorten Spanjaarden: ´echte´ en ´antiespañoles´.

In Franco´s ogen was de Republiek het Kwaad,  met als ultieme manifestatie het rebelse Barcelona, broeinest van Catalanisme en radicale arbeiders. Op 26 januari 1939 marcheerden Franco´s troepen Barcelona binnen. Bijna onmiddellijk werd begonnen met een totale transformatie van het dagelijkse leven in stad. 

Feest van de overwinning, Poble Españnol,  21 mei 1939.  (Foto Pérez de Rosas/AFB)

De nu tentoongestelde foto´s maken duidelijk hoe abrupt en ingrijpend de omvorming was. Plotseling geen viering meer van de nationale feestdagen Sant Jordi (23 april) en de Diada (11 september), wel van het zeer Spaanse en katholieke Fiesta de la Confimarcion. En dan waren er natuurlijk de bezoekjes aan de stad van de Caudillo zelf en diens Duitse en Italiaanse vrienden.

Fiesta de Confirmación,  Plaça de Sant Jaume, 16 juni 1939. (Foto: AFB)

(Foto: AFB)

Graaf  Galeazzo Ciano (tweede van links), Italiaans minister van Buitenlandse zaken en schoonzoon van Mussolini, in het Palau de Generalitat op het Plaça de Sant Jaume, 11 juni 1939.

(Foto: AFB/Pérez de Rosas)

Uitzwaaien van de vrijwilligers voor de División Azul (Blaue Division), een eenheid van Spaanse vrijwilligers die in 1941-1943 onderdeel was van de Duitse Wehrmacht. De divisie vocht vooral aan het front in Rusland.

 Franco bezoekt Barcelona, 27 januari 1942.  Foto: AFB/Pérez de Rosas)

Januari 1942 was Frano zijn tour door Catalonië begonnen met een bezoek aan het Montserrat klooster,  het natianale heiligdom van Catalonië. Daar werd hij ontvangen door de kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders. Pas in 1963 volgde de eerste publiekeljke confrontatie tussen de dictator en de Catalaanse kerk. De abt van het Montserrat klooster, Aureli Escarré, bekritiseerde toen in het Franse dagblad Le Monde het Franco-regime. Zijn uitlatingen maakten hem tot een symbool van het verzet tegen Franco. Escarré werd in 1965 gedwongen uit te wijken naar Italië. In 1968 keerde hij, ernstig ziek, terug naar Montserrat, waar hij korte tijd later stierf.

Naarmate de Tweede Wereldoorlog vorderde en het succes van de nazi´s afnam, kregen de Duitse feesten in Barcelona een steeds intiemer karakter

 

(Foto: AFB/Pérez de Rosas)

Op 30 april 1939 (precies 6 jaar voor Hitlers zelfmoord) wordt  in de Deutsche Schule Barcelona  vast de Feestdag van de Nationale Arbeid gevierd (foto hierboven). Onder de feestvierders waren ook vijftien soldaten van "onze glorierijke Strijdkrachten, gewond geraakt tijdens de strijd tegen het marxisme, en onderwerp van veel aandacht en cadeaus", schreef La Vanguardia (toen La Vanguardia Española geheten) op 2 mei.  Naarmate de Tweede Wereldoorlog vorderde en het succes van de nazi´s afnam, kregen de Duitse feesten in Barcelona een steeds intiemer karakter.

(Foto: AFB/ Peréz de Rosas)

In 1940 was het echter nog niet zover. Hierboven zien we SS-chef Heinrich Himmler op 23 oktober van dat jaar in het Poble Espanyol (dat toen uiteraard Pueblo Español heette), op de Montjuïc. 

Veel meer echter dan in het ideale Spaanse dorp was Himmler geïnteresseerd in het zeer Catalaanse Montserrat-klooster. Terwijl Hitler en Franco in Hendaye een onderonsje hadden, bezocht Himmler later die dag het Catalaanse heiligdom, in de hoop daar sporen te vinden van de heilige graal of beter nog, de graal zelf. De mythische schaal waarin het, volgens Himmler, Arische bloed van Jezus Christus zou zijn opgevangen, moest de nazi´s onoverwinnelijk maken.
De volgende dag verliet Himmler Barcelona. Zonder graal en ook zonder zijn portefeuille:  deze was geroofd van zijn hotelkamer.

Meer over Himmler in Barcelona en de Duitse aanwezigheid daar in de jaren ´30 en ´40  vind je hier (Engelstalig).  Vanaf maart 2015 organiseer ik de Nederlandstalige tour 'Barcelona en de Spaanse Burgeroorlog'. Meer info t.z.t. op deze blog en op mijn toursite,  Barcelona Revisited.

(Foto:  AFB/ Pérez de Rosas)

De herkatholisering van Barcelona in beeld.  Juni 1944 gaan in de schaduw van de Arc de Triomf twintigduizend mannen ter communie.  Het katholicisme was sinds 1941 staatsgodsdienst in Spanje.  Deze en andere afspraken tussen Franco en het Vaticaan werden in 1953 formeel vastgelegd in een concordaat. De overeenkomst was nog tot eind 1979, vier jaar na de dood van de dictator, van kracht.


BCN BITES - kijk voor meer nieuws over Barcelona en Catalonië op onze Facebook pagina!